قدیمی‌ترین شکل نوشتاری جهان ممکن است به‌تازگی از آستانه انقراض خارج شده باشد. خط میخی مدت‌هاست که برای همه به جز چند صد متخصص در سراسر جهان یک راز باقی مانده است. این خط با نمادهای میخی‌شکلش که بر روی لوح‌های گلی حک شده‌اند، برای هر کسی که بخواهد آن را رمزگشایی کند چالش بزرگی است. با این حال، اخیرا از تلاش مشترک باستان‌شناسان و دانشمندان علوم کامپیوتر، پیشرفت‌هایی به‌دست آمده است. یافته‌های آن‌ها که در ژورنال علمی معتبر PNAS Nexus به چاپ رسیده است، توسعه یک برنامه ترجمه مبتنی بر هوش مصنوعی را نشان می‌دهد که قادر به رمزگشایی خط میخی باستانی اکدی (Akkadian) است و امکان ترجمه ده‌ها هزار لوح دیجیتالی را به انگلیسی فراهم می‌کند.
این پروژه که در ابتدا به عنوان پروژه پایان نامه ارشد آغاز شده بود، به دلیل استفاده نوآورانه ماشین‌های عصبی در ترجمه مورد توجه قرار گرفت.
این روش که شباهت‌هایی به گوگل ترنسلیت دارد، کلمات را به نمایش‌های عددی تبدیل کرده و از یک شبکه عصبی برای برای تولید ترجمه‌های دقیق و طبیعی استفاده می‌کند و به زبان اکدی جان تازه‌ای می‌بخشد؛ زبانی که برای بیش از دو هزار سال در هیچ نوشته یا مکالمه‌ای استفاده نشده است.
اهمیت این پیشرفت در تعداد بالای لوح‌های گلی ترجمه نشده در جهان است. بیش از نیم میلیون لوح در کتابخانه‌ها، دانشگاه‌ها و موزه‌های سراسر جهان نگهداری می‌شود. گای گوترز (Gai Gutherz) که یک دانشمند علوم کامپیوتر و بخشی از این تحقیقات است، بر توانایی این برنامه در آشکار کردن تاریخ بدون نیاز به تخصص در زبان اکدی تاکید کرد.
او گفت:
چیزی که فوق العاده است این است که من برای ترجمه و درک خط میخی نیازی به فهمیدن زبان اکدی ندارم. من می‌توانم با استفاده از الگوریتم، آنچه گذشته برای گفتن دارد را کشف کنم.
تحقیقات این تیم، موفقیت آن‌ها را در دستیابی به ترجمه‌های دقیق از خط میخی به انگلیسی برجسته می‌کند.
با استفاده از بهترین ارزیابی دوزبانه تحت مطالعه 4 (BLEU4)، که یک سیستم ارزیابی ترجمه‌های تولید شده توسط ماشین است و به ترجمه‌ها نمره‌ای بین 0 تا 100 می‌دهد، این برنامه برای ترجمه خط میخی به انگلیسی نمره 36.52 را به‌دست آورد.
اگرچه این نمره نشان دهنده یک مدل اولیه با ترجمه خوب است اما امتیاز ابزارهای ترجمه رایج مانند گوگل ترنسلیت نیز نهایتاً به 60 می‌رسد.
ترجمه اکدی به انگلیسی معمولا به دلیل تفاوت‌های نحوی بین دو زبان پیچیده است و همین موضوع دستاورد هوش مصنوعی در این زمینه را بیش از پیش قابل توجه می‌کند.
در حالی‌که برنامه در ترجمه متون فرمولی مانند احکام سلطنتی از دقت بالاتری برخوردار بود، در ترجمه متون ادبی با مشکل مواجه می‌شد و گاهی حتی محتوای خیالی تولید می‌کرد که هیچ ارتباطی با متن ارائه شده به آن نداشت.
گوترز خاطرنشان کرد:
بعضی ترجمه‌ها خوب بودند، بعضی از آن‌ها نیاز به اصلاح داشتند و برخی دیگر کاملا غیرواقعی بودند.
او ضمن تاکید بر چالش‌های پیش روی تیم در یافتن داده برای آموزش هوش مصنوعی گفت:
عملکرد هوش مصنوعی به میزان داده‌ای که بر روی آن تمرین می‌کند بستگی دارد و هرچه داده‌های بیشتری داشته باشید عملکرد مدل شما بهتر خواهد بود. بزرگترین دیتابیس لوح‌های اکدی تنها ده‌ها هزار لوح دارد که برای تمرین هوش مصنوعی چندان زیاد نیست.
نسخه اولیه این برنامه برای استفاده عموم در Babylon Engine قرار گرفته است. با این حال همه کارشناسان دید مثبتی به این برنامه ندارند.
ناتان واسرمن (Nathan Wasserman)، استاد آشورشناسی و عضو این گروه تحقیقاتی نیز گفت:
من یک واژه شناس سنتی هستم که پشت میزم نشسته‌ام، به لوح‌ها نگاه می‌کنم و آن‌ها را همانطور که انسان‌ها برای هزاران سال می‌خواندند، می‌خوانم. هرچند این هوش مصنوعی کار خواهد کرد اما این مدل برای متون عمیق‌تر و کمتر فرمول بندی شده چندان مفید فایده نیست. وقتی متنی دارید، حتی اگر همه کلمات را درست ترجمه کنید، لزوما آن متن را درک نخواهید کرد؛ برای این کار شما همچنان به ذهن انسان نیاز دارید.
برنامه ترجمه مبتنی بر هوش مصنوعی نشان دهنده جهش قابل توجهی در شناخت زبان‌های باستانی است و نوید آینده‌ای را می‌دهد که همه زبان‌ها و اثرات فرهنگی آن‌ها همچنان به حیات خود ادامه می‌دهند و در عین حال گذشته غنی ما را بیشتر از همیشه آشکار می‌کنند.
منبع: Interestingengineering
