چرا هواپیماها از رادار “ناپدید” می شوند؟

هواپیماها چطور در آسمان ردیابی می‌شوند؟ چه اتفاقی می‌افتد وقتی از رادار ناپدید می‌شوند، به ویژه بر فراز اقیانوس‌ها؟! در ادامه، با سازوکار رادار و دلایل اصلی ناپدید شدن هواپیماها از صفحه رادار آشنا خواهید شد. برای درک بهتر این موضوع، تا انتهای متن با اِروتِک همراه باشید.

رادار (که مخفف Radio Detection And Ranging به معنای کشف و تعیین فاصله با امواج رادیویی است)، تقریباً به اندازه پرواز کنترل‌شده قدمت دارد. رابرت واتسون-وات و آرنولد ویلکینز اولین آزمایش‌هایی را انجام دادند که به یک سیستم راداری فعال در سال ۱۹۳۵ منجر شد. امروز، از رادار برای پیش‌بینی آب و هوا، تشخیص سرعت، پایش محیطی و البته، هوانوردی استفاده می‌شود. رادار توسط کنترل ترافیک هوایی برای نظارت بر مکان هواپیما استفاده می‌شود و همچنین خودِ هواپیما از آن برای سیستم‌های جلوگیری از برخورد و مسیریابی بهره می‌برد.

از آنجایی‌که رادار از امواج رادیویی استفاده می‌کند، به دید مستقیم (clear line-of-sight) متکی است؛ به این معنی که سیگنال برای رسیدن به هدف (در این مورد، یک هواپیما) و بازگشت به یک مسیر واضح نیاز دارد. انحنای زمین و جغرافیای اصلی، نحوه استفاده ما از رادار را محدود می‌کند. زمانی که یک هواپیما بر فراز اقیانوس و چند صد مایل دورتر از ساحل حرکت می‌کند، سیستم دیگر نمی‌تواند آن را ببیند. سیگنال همچنین ممکن است در مناطق دورافتاده و کوهستانی از بین برود. اگر ترانسپوندر (transponder) هواپیما همچنان کار کند، هواپیما می‌تواند ردیابی شود، اما اگر آن ترانسپوندر از کار بیفتد، هواپیما عملاً می‌تواند ناپدید شود.

رادار چگونه در هوانوردی کار می‌کند؟

هوانوردی تجاری از دو نوع سیستم راداری استفاده می‌کند. رادار نظارتی اولیه (Primary Surveillance Radar) یا PSR، با بازتاب امواج رادیویی از اجسام، آن‌ها را شناسایی می‌کند. این رادار برای نشان دادن مکان یک جسم استفاده می‌شود، اما نمی‌تواند هویت یا ارتفاع آن را تشخیص دهد. رادار نظارتی ثانویه (Secondary Surveillance Radar) یا SSR، از ترانسپوندر هواپیما استفاده می‌کند که اطلاعاتی مانند ارتفاع، سرعت و شماره پرواز را گزارش می‌دهد. این سیستم زمانی‌که هواپیماها در مناطقی با پوشش راداری محدود پرواز می‌کنند، با استفاده از ماهواره موقعیت خود را گزارش می‌دهد و بسیار حیاتی است.

این فرآیند به طرز شگفت‌آوری ساده است. یک فرستنده، یک پالس کوتاه اما قدرتمند از امواج رادیویی با فرکانس بالا ارسال می‌کند. سپس فرستنده خاموش شده و یک گیرنده روشن می‌شود که به دنبال پژواک آن امواج می‌گردد. از آنجایی‌که ما سرعت حرکت امواج رادیویی را می‌دانیم، می‌توان فاصله هواپیما را از طریق آن پژواک اندازه‌گیری کرد. این فرآیند همچنین می‌تواند با اندازه‌گیری اثر دوپلر، سرعت هواپیما را نیز تعیین کند.

رادار تنها به دلیل زمین و دید مستقیم محدود نمی‌شود، بلکه آب و هوا نیز بر آن تأثیر می‌گذارد. خلبانان از رادار برای شناسایی و اجتناب از آب و هوای بد استفاده می‌کنند، زیرا علاوه بر ایجاد تلاطم، باران شدید می‌تواند سیگنال‌های رادار را پراکنده یا ضعیف کند. علاوه بر این، مشکلات فنی در زمین نادر هستند، اما ممکن است اتفاق بیفتند، مانند قطعی ارتباطات در فرودگاه بین‌المللی نیوآرک لیبرتی که بر سیستم رادار آن تأثیر گذاشت.

چند هواپیمای مدرن ناپدید شده‌اند؟

رادار ممکن است نزدیک به ۱۰۰ سال قدمت داشته باشد، اما فناوری‌ای که امروز از آن استفاده می‌کنیم قابل اطمینان بوده و ناپدید شدن ساده یک هواپیما دشوار است. ترانسپوندر هواپیما تضمین می‌کند که حتی زمانی‌که از دید سیستم رادار خارج می‌شود، همچنان قابل ردیابی باشد.

با این حال، در سال ۲۰۱۴، پرواز MH370 خطوط هوایی مالزی دقیقاً همین کار را کرد. ما این حادثه را به عنوان یکی از ۱۰ فاجعه بد هوانوردی رتبه‌بندی کرده‌ایم. این هواپیمای بوئینگ ۷۷۷-۲۰۰ER حامل ۲۳۹ نفر بود که از کوالالامپور، مالزی به مقصد پکن، چین پرواز می‌کرد که از رادار غیرنظامی ناپدید شد. رادار نظامی نشان داد که هواپیما از مسیر خارج شده و سیگنال ترانسپوندر نیز از دست رفته بود. با وجود یک جستجوی گسترده، هیچ لاشه اصلی‌ای پیدا نشد، هرچند قطعاتی از آوار که گمان می‌رفت متعلق به هواپیما باشد، بعداً در جزایر مختلف کشف شد. گزارشی از دولت مالزی نقص مکانیکی یا کامپیوتری را رد کرد و نشان داد که ترانسپوندر احتمالاً عمداً خاموش شده است.

پرواز خطوط هوایی مالزی تنها نمونه مدرن از ناپدید شدن هواپیما از رادار و هرگز پیدا نشدن آن است. شاید به یاد داشته باشید که در ژوئیه ۲۰۲۵، یک هواپیمای مسافربری آنتونوف An-24 در روسیه از رادار ناپدید شد، اما لاشه آن مدت کوتاهی پس از آن پیدا شد. بیشتر موارد دیگر هواپیماهای مسافربری گم‌شده که هرگز پیدا نشده‌اند به دهه‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ یا قبل از آن بازمی‌گردد و از آن زمان تاکنون فناوری بسیار پیشرفت کرده است.

منبع: Slashgear